နသူ၀ဲတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးအကျိၤအကျဲအါကလုၥ်လၢကဒီသဒၢတၢ်အိၣ်ထီၣ်ဒီးဟုးသးဖဲနမံဃုၥ်လိၥ်သးလၢပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤဒီးပိၥ်ခွါတဂၤအခါန့ၣ်လီၤ. နအိၣ်ဒီးတၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်လၢကသူတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးဒီးသူကျိၤကျဲလၢကမၤတၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢနဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဘၣ်မနုၤလၢနလိၣ်ဘၣ်တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးန့ၣ်လဲၣ်.
ဖဲနအိၣ်ဒီးပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအတၢ်မံဃုၥ်လိၥ်သးဒီးပိၥ်ခွါတဂၤအခါ, အပိၥ်ခွါအချံထံကဒုးဖးထီၣ်နဒံၣ်ဒီးဒုးကဲထီၣ်တၢ်အိၣ်ထီၣ်ဟုးသးသ့၀ဲလီၤ. နမ့ၢ်တအဲၣ်ဒိးအိၣ်ထီၣ်ဒီးဟုးသးဘၣ်န့ၣ်, နသူနဲတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးသ့၀ဲလီၤ.
တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးအကလုၥ်တဖၣ်
တၢ်ဒီသဒၢအက့ၢ်အဂီၤလၢကဒီသဒၢ၀ဲဟုသးလၢ မျးကယၤ ၁၀၀ န့ၣ်တအိၣ်နီတမံၤဘၣ်. ကျိၤကျဲခဲလၢၥ်အိၣ်ဒီးအတၢ်ကဲဘျုးဒီးတၢ်တကဲဘျုးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်အိၣ်၀ဲအါမံၤလၢတၢ်ကဘၣ်ဆိမိၣ်အီၤဖဲဃုထၢတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးအကျိၤအကျဲအခါန့ၣ်လီၤ. အဒိ, အတၢ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲ, အလုၢ်အပှ့ၤ, ကသူအဂီၢ်ညီ၀ဲဒ်လဲၣ်ဒီးနသးသမူအပတီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဒီသဒၢကျိၤကျဲလၢအတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအဒိၣ်ကတၢၢ်တဖၣ်ဘၣ်တၢ်ယၢၤထီၣ်အီၤဒ်အဖီလၥ်အသိးလီၤ.
တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးလၢတၢ်ဃၣ်ကဒါအီၤန့ၢ်လၢအတူၢ်ယံာ် (Long-acting reversible contraception) (LARC)
LARC မ့ၢ်တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးကျိၤကျဲလၢအတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအဒိၣ်ကတၢၢ်တခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်ကဲဘျုးအဂၤတဖၣ်မ့ၢ်၀ဲတလိၣ်နဆိကမိၣ်ထီၣ်ဘၣ်ဃးတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးအဂ့ၢ်ကိးနံၤဒဲးဘၣ်ဒီးကိးဘျီဒဲးဖဲနမံဃုၥ်လိၥ်သးအခါန့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဖၢနုၥ်ဟိမိနၢၤ(Implanon®)
တၢ်ဖၢနုၥ်ဟိမိနၢၤန့ၣ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၢ် ၉၉ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်သရၣ်/သရၣ်မုၣ်ကွၢ်ပှၤဆါတဂၤကထၢနုၥ်လီၤတၢ်အဘိဆံးတဘိလၢနဖံးဘ့ၣ်ဖီလၥ်ဖဲနစုဒုၣ်တီၤအလိၤန့ၣ်လီၤ. တၢ်အဘိအံၤပျၢ်လီၤ၀ဲဖြိကၠဲၣ်ထိကၠဲ(န)ဟိမိ(န) progestogen hormone, လၢကပတုၥ်ချံသၣ်အဂီၢ်လီၤ. တၢ်အဘိအံၤတူၢ်၀ဲသၢနံၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဟိမိနၢၤကသံၣ်ဆဲး(ဒံဖိ ဖြိဘံရၤ)Hormonal injection (Depo Provera)
ဟိမိနၢၤကသံၣ်ဆဲးတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၢ် ၉၆ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်သရၣ်/သရၣ်မုၣ်ကွၢ်ပှၤဆါတဂၤကဆဲးန့ၢ်နၤကသံၣ်ဖြိကၠဲၣ်ထိကၠဲ(န)ဟိမိတဖျၢၣ်ဖဲ ၁၂ နွံကိးဘျီဒဲးအတီၢ်ပူၤ, လၢကပတုၥ်ချံသၣ်အဂီၢ်လီၤ.
တၢ်ဘိအကွီၤလၢတၢ်ဂိၥ်နုၥ်အီၤဆူဒၢလီၢ် (IUDs)
IUD အံၤတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၢ် ၉၉ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ. ဟိမိနၢၤ IUD တဖၣ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၢ်ဒံးတိၢ်ဘီအကွီၤတစဲးဖိန့ၣ်လီၤ. ကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်သရၣ်/သရၣ်မုၣ်ကွၢ်ပှၤဆါတဂၤကထၢနုၥ်လီၤ IUD (တၢ်ဖိတၢ်လံၤတခါလၢအလီၤဂၥ်၀ဲ T အက့ၢ်အဂီၤဆူနဒၢလီၢ်အပူၤခီဖျိနပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤတဆီ, လၢကပတုၥ်ပိၥ်ခွါချံအထံလၢကတုၤနဒံၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဟိမိနၢၤ IUD (Mirena® မ့တမ့ၢ် Kyleena®) တူၢ်၀ဲယဲၢ်နံၣ်န့ၣ်လီၤ. တိၢ်ဘီ IUD န့ၣ်တူၢ်၀ဲ၅နံၣ်တုၤ၁၀ န့ၣ်န့ၣ်လီၤ.
ကသံၣ်အီ (ကသံၣ်ဒီသဒၢဟုးသးလၢတၢ်အီအီၤ)
ကသံၣ်အီအံၤတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၣ် ၉၃မျးကယၤန့ၣ်လီၤ. နလိၣ်အီကသံၣ်ဖဲတၢ်ဆၢကတီၢ်ဒ်သိးသိးကိးနံၤဒဲးလၢကဒီသဒၢတၢ်အိၣ်ဟုးသးအဂီၢ်လီၤ. ကသံၣ်ဒီသဒၢဟုးသးအအီအံၤအိၣ်၀ဲခံကလုၥ်-
- ကသံၣ်ဒီသဒၢဟုးသးအအီလၢတၢ်ပၥ်ဖှိၣ်ဃုၥ်အီၤ, လၢအပၣ်ဃုၥ်အီးစထြိကၠဲ(န) (oestrogen) ဒီး ဖြိကၠဲၣ်ထံရိ(န)ဟိမိ(န) (progesterone hormones) တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
- ဖြိကၠဲၣ်ထံရိ(န)(progesterone အအိထဲတခါဧိၤ (ကသံၣ်အီအဆံး).
တၢ်အကွီၤလၢပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤ
တၢ်အကွီၤလၢပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤအံၤတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲအါန့ၢ် ၉၃ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ. ပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤတၢ်အကွီၤတခါအံၤအိၣ်ဒီးဟိမိ(န)တဖၣ်လၢအအိၣ်၀ဲလၢကသံၣ်အီလၢတၢ်ပၥ်ဖှိၣ်ဃုၥ်အီၤအပူၤန့ၣ်လီၤ. နထၢနုၥ်လီၤတၢ်အကွီၤလၢနပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤလၢအဖီခိၣ်တကပၤဒီးပၥ်အီၤလၢသၢနွံအတီၢ်ပူၤဒ်သိးကဒီသဒၢတၢ်အိၣ်ဟုးသးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ခီဒၢ(မ)ဒီးဒါအဲဖြၤ(မ) (diaphragm) (ကျိၤကျဲလၢအဒီတံၥ်ဃၥ်တၢ်)
တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးကျိၤကျဲလၢအဒီတံၥ်ဃၥ်တၢ်တဖၣ်အံၤမၤတၢ်လၢကပတုၥ်၀ဲပိၥ်ခွါချံအထံလၢကတုၤပိၥ်မုၣ်အဒံၣ်တဖျၢၣ်အဂီၢ်လီၤ. တၢ်အံၤပၣ်ဃုၥ်၀ဲ-
- ပိၥ်ခွါအခီ(န)ဒၢ(မ)-ဘၣ်တၢ်ဖျီၣ်အီၤလၢထ့ၣ်အဆှိၣ်တဘိအလိၤ(တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲ ၈၈ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
- ပိၥ်မုၣ်ခီ(န)ဒၢ(မ)တဖၣ်- တၢ်အကဘျၣ်လၢအဘၣ်လိၥ်အသးဒီးပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤ( တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲ ၇၉ မျးကယၤ)
- ဒါအဲဖြၤ(မ) (diaphragm)-မ့ၢ်စံလံကိ(န) အခိၣ်ဖျီၣ်လၢအကပုၥ်တခါလၢဘၣ်တၢ်ထၢနုၥ်လီၤအီၤဆူပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအပူၤတချုးအမံဃုၥ်လိၥ်သးအခါ(တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲ ၈၂ မျးကယၤ)န့ၣ်လီၤ.
ခီဒၢ(မ)န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးထဲတခါဧိၤလၢအဟ့ၣ်ထီၣ်တၢ်ဒီသဒၢ၀ဲမုၣ်ခွါသွံၣ်ထံးတၢ်ဆါအဃူးအဃၢ်လၢအဘၣ်ကူဘၣ်ဂၥ်(STI)တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ဘၣ်တၢ်သူစ့ၢ်ကီးအီၤဃုၥ်ဒီးကသံၣ်ဒီသဒၢဟုးသးအဂၤတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးလီၤစိၤ
တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးလီၤစိၤလၢပိၥ်မုၣ်အဂီၢ်ပၣ်ဃုၥ်တၢ်ကွဲးတၢ်ကါလၢအကးတံၢ်ဒံၣ်လီၢ်အကျိၤလၢကဒီသဒၢတၢ်အိၣ်ဟုးသးန့ၣ်လီၤ. ပိၥ်ခွါတဖၣ်စ့ၢ်ကီးမၤန့ၢ်၀ဲတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးလီၤစိၤသ့၀ဲဘၣ်တၢ်ကိးအီၤလၢ ဘ့စဲၣ်ထိၤမံၤ (vasectomy)န့ၣ်လီၤ. ကျိၤကျဲတဖၣ်တၢ်ကဘၣ်ဆိမိၣ်မၤအီၤထဲဒၣ်ဖဲနမ့ၢ်တအဲၣ်ဒိးအိၣ်ထီၣ်ဒီးဟုးသးလၢခါဆူညါအဂီၢ်ဘၣ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်ဒီသဒၢဟုးသးလီၤစိၤန့ၣ်တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအါန့ၢ်ဒံး ၉၉ မျးကယၤန့ၣ်လီၤ.
ဂ့ၢ်ဂီၤအူတၢ်ဒီသဒၢဟုးသး
ဂ့ၢ်ဂီၤအူတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးန့ၣ်ဘၣ်တၢ်သ့ၣ်ညါစ့ၢ်ကီးအီၤလၢ'လၢခံတဂီၤ'ကသံၣ်အီန့ၣ်လီၤ. နသူတၢ်အံၤသ့ဖဲနမ့ၢ်သးပ့ၤနီၣ်အီကသံၣ်အခါ, နမံဃုၥ်လိၥ်သးလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဒီသဒၢအပူၤမ့တမ့ၢ်ခီ(န)ဒၢ(မ)သ့ၣ်ဖးဖဲမံဃုၥ်လိၥ်သးအခါန့ၣ်လီၤ.
ကသံၣ်အီအံၤဒီသဒၢမ့တမ့ၢ်မၤစဲၤခံ၀ဲချံသၣ်-ဘၣ်ဆၣ်တဒီသဒၢ၀ဲတၢ်အိၣ်ထီၣ်ဟုးသးထီဘိဘၣ်န့ၣ်လီၤ. ဂ့ၢ်ဂီၤအူတၢ်ဒီသဒၢဟုးသးကသံၣ်အီအံၤတၢ်မၤန့ၢ်အီၤသ့လၢကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်ကသံၣ်ကျးအအိၣ်လၢတလိၣ်၀ဲတၢ်နဲၣ်လီၤလံၥ်ဘၣ်န့ၣ်လီၤ. တုၤထီၣ်ထီၣ်ဘး၀ဲ ၈၅ မျးကယၤဒီးတုၤထီၣ်ထီၣ်ဘးအဒိၣ်ကတၢၢ်ဖဲမ့ၢ်သူအီၤလၢ ၂၄ နၣ်ရံၣ်အတီၢ်ပူၤဖဲပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤအတၢ်မံဃုၥ်လိၥ်သးဒီးပိၥ်ခွါတဂၤအလီၢ်ခံန့ၣ်လီၤ.
နကဘၣ်ထံၣ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဆံးယံၥ်လဲၣ်.
နမ့ၢ်တလီၤတံၢ်လၢကသူကသံၣ်ဒီသဒၢဟုးသးဖဲလဲၣ်တကလုၥ်ဘၣ်န့ၣ်, ထံၣ်လိၥ်နကသံၣ်သရၣ်တက့ၢ်. အ၀ဲသ့ၣ်ကတဲဖျါနၤတၢ်ကဲဘျုးဒီးတၢ်တကဲဘျုးတဖၣ်လၢကျိၤကျဲတခါစုၥ်စုၥ်ဒ်သိးနကဆၢတဲၥ်မ့ၢ်အဂ့ၤကတၢၢ်လၢနဂီၢ်ဖဲလဲၣ်တခါန့ၣ်လီၤ.
နကလိၣ်ဘၣ်ကသံၣ်သရၣ်အတၢ်နဲၣ်လီၤလံၥ်လၢကသံၣ်ဒီသဒၢတနီၤအဂီၢ်, ဒ် LARC, ပိၥ်မုၣ်က့ၢ်ဂီၤတၢ်အကွီၤဒီးကသံၣ်အီတဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
နမ့ၢ်အိၣ်ဃုၥ်မံဃုၥ်လိၥ်သးန့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်အရ့ဒိၣ်စ့ၢ်ကီးလၢနကမၤန့ၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်မၤကွၢ်ထီဘိဃုၥ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်မ့တမ့ၢ်ဆူၣ်ချ့မုၣ်ခွါသွံၣ်ထံးကသံၣ်သရၣ်/သရၣ်မုၣ်ကွၢ်ပှၤဆါန့ၣ်လီၤ.
လၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ, လံၥ်လဲၢ်တၢ်ကွဲးကဲဘျုး, ဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ဘၣ်ထွဲလိၥ်သးတဖၣ်အဂီၢ်, ကွၢ်ဘၣ် jeanhailes.org.au/health-a-z/sex-sexual-health/contraception.
© 2024 Jean Hailes Foundation. All rights reserved. This publication may not be reproduced in whole or in part by any means without written permission of the copyright owner. Contact: licensing@jeanhailes.org.au