Polycystic ovary syndrome (Nuer) - Jɔ̱k kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät min ja̱k toŋ da̱pä ciëk kä rëp rɔ (PCOS)

Jɔ̱k kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät min ja̱k toŋ da̱pä ciëk kä rëp rɔ (PCOS) ɛ ŋu?

PCOS ɛ jɔ̱k mi ja̱k tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät kä /ci pär mi no̱ŋ riɛ̱k kä ciëk kɛl rɛy mään da̱ŋ 10. Nɛmɛ tuɔ̱k ɛ no̱ŋkɛ jɛ ɛ rëp kä rɛw kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät rɛy pua̱ny – min gɛr kua̱n kuän kä lua̱ŋ kɛnɛ min ja̱k wuɔ̱k naath kä pi̱th (min mɔ duŋ wutni kärɔ) – min no̱ŋ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k cëtkɛ min tëë thiɛ̱l kiɛ bën riɛ̱m mi /ci gua̱thdɛ gur, miɛ̱m nhia̱m kɛnɛ puɔ̱ny ti ŋua̱n ɛlɔŋ, tumni nhia̱m, dho̱k pua̱ny kɛnɛ ri̱k kɛ ta̱a̱ da̱pä.

Tin nyuɔ̱thkɛ jɔk

Mään ti tëë kɛ PCOS dëë kɛ tëë kɛ ti nyuɔ̱thkɛ jɔ̱a̱k ti go̱l, kä tëë kɛ ka̱mä kä mi tɔt ɛlɔŋ kɛnɛ mi diit ɛlɔŋ. Tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k dëë kɛ rɔ gɛ̱r kɛ kaath ti go̱l rɛy tëkädu bä.

Tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k dɔŋ dëë kɛ titi ma̱t thi̱n:

• be̱n riɛ̱m ciëk mi /ci gua̱thdɛ gur kiɛ thiɛ̱l bënä riɛ̱m
• miëm ti ŋua̱n ɛlɔŋ nhia̱mdu kiɛ puɔ̱nydu kiɛ kɛn da̱ŋ rɛw (bën miɛ̱mni kä tik ciëk)
• ba̱th miɛ̱mni (da̱k miɛ̱mni)
• riɛ̱k gupä cëtkɛ min te̱e̱ tumni nhia̱m
• cär ti jiëk, diɛ̱r lɔa̱c mi diit kɛnɛ cär lɔa̱c ti jiëk
• dho̱k kiɛ be̱n pua̱ny raar.

Tin no̱ŋkɛ jɛ

/Ca̱kɔ min no̱ŋ PCOS ŋäc, kuɛ la ɣöö ta̱a̱ riɛ̱m naath kɛnɛ tin ci tuɔ̱k kä ji ciëŋ tëë kɛ kɛ la̱t mi diit ɛlɔŋ. Ca la̱r ɛn ɣöö a wä ni kä pëk mi mɔ diɔ̱k kä pëk mään tin tëë kɛ PCOS tëë kɛ kɛ ji märi ti thiëk kɛ kɛ ti tëë kɛ PCOS (cëtkɛ min tëë ma̱n, wa̱cdɛ kiɛ ma̱nlëndɛ, nyima̱n kiɛ nya̱dɛ).

Pëk mi dëë la 85% kä mään ti tëë kɛ PCOS tëë kɛ kɛ mi ga̱ŋ min gɛr kuän kä lua̱ŋ. Ca̱rkɛ jɛ ɛn ɣöö mi ti kɛ mi gɛr kuän kä lua̱ŋ mi ci rɔ rëp rɛy pua̱ny ɛn ɣöö dërɛ toŋ da̱pä ciëk ja̱k kä lät kɛ ta̱a̱ mi go̱l, mi dëë no̱ŋ ni piɛ̱th kä min ja̱k wuɔ̱k ra̱n kä pi̱th (min mɔ duŋ wutni kärɔ). Thiɛ̱l pärä kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät no̱ŋkɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k ti go̱l.

PCOS de̱rɛ mään dia̱l tin tëë kɛ thia̱k pua̱ny ti go̱l käp. Kuɛ la ɣöö thia̱k mi diit de̱rɛ tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät min lot rɔ kɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k PCOS ja̱k kä rëp rɔ. Ciɛw de̱rɛ no̱ŋ kä min ja̱k cuŋ pua̱ny kä lät ja̱k kä tuɔ̱k kä de̱rɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k PCOS ja̱k kä gɔa̱.

Ŋäc jɔa̱k

Mi ca̱ri jɛ ɛn ɣöö ti kɛ PCOS, gɔa̱ɛ ɛn ɣöö bi ki̱mdu gui̱l.

Bi ki̱mdu tin ci tuɔ̱k kɛ kui̱ lätni puɔ̱lä pua̱nydu nyɔ̱k kɛ guɛ̱c kä bɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k tin dëë nɛn, thia̱k pua̱ny kɛnɛ BMI (them thiëkä pua̱ny) jëk. Dɔŋ de̱rɛ tëë kɛ the̱m mi dëë la̱r ɛn ɣöö dëë thɛ̱m ji kɛ ɣöö bikɛ tha̱ŋ kä tin tuɔ̱k dhɔa̱ŋ raar.

PCOS dëë jɛ ŋa̱c mi ti kɛ rɛw kiɛ ti ŋua̱n kä titi nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k ti guɔ̱rkɛ rɔ ti:

• Bën riɛ̱m ciëk mi /ci gua̱thdɛ gur kiɛ thiɛ̱lɛ bën riɛ̱m.
• Tin nyuɔ̱thkɛ ‘tin ja̱kɛ wuɔ̱k ra̱n kä pi̱th tin la̱tkɛ kɛ duɔ̱p wa̱l mi ci diit ɛlɔŋ’ (cëtkɛ min tëë tumni nhia̱m kɛnɛ piɛ̱th miëmni mi diit ɛlɔŋ) kiɛ min ja̱k wuɔ̱k kä pi̱th mi ci diit mi lëny ni ta̱a̱ in cia̱ŋ (mi ca nyoth ɛ thëmdu).
• Jɔ̱k kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät min ja̱k toŋ da̱pä ciëk kä rëp rɔ min nɛnkɛ kä thurɛ the̱m.

Dɔŋ dëë ji jäk kä läät mi tëë kɛ ŋäc mi diit, cëtkɛ min tëë ki̱m mi lät kɛ kui̱ kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät (lät mi tëë kɛ ŋäc mi diit kɛ kui̱ kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät) kiɛ ki̱m mi lät kɛ kui̱ gua̱th da̱pä ciëk, kɛ ɣöö bikɛ go̱r ŋäcä mi ro̱ŋ na̱ŋ.

Ŋa̱l kiɛ ma̱l ŋäcä jɔa̱k kɛnɛ luäk kä buɔ̱n nɛɛni ti tëë kɛ ŋäc mi diit de̱rɛ naath luäk kɛ yuɔ̱p kä tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k PCOS kä de̱rɛ tin jiëk tin dëë tuɔ̱k kɛ kui̱ puɔ̱lä pua̱ny kɛ gua̱th mi bär ja̱k kä yuɔ̱thkɛ rɔ pi̱ny, cëtkɛ min tëë puɔt puɔ̱t pua̱ny kɛnɛ jɔ̱k lɔa̱c kɛnɛ räl tin jäl kɛ riɛ̱m.

Ta̱a̱ da̱pä kɛnɛ rue̱t

Mään ti ŋua̱n tin tëë kɛ PCOS tëë kɛ kɛ ga̱a̱t kɛ duɔ̱p mi bä kä kuɔ̱th, kuɛ la ɣöö tha̱ŋkiɛn go̱rkɛ luäk wa̱l kɛ ɣöö bikɛ ruët.

Go̱r ŋäc mi ro̱ŋ kɛ ta̱a̱ in de̱ri rëp ni jëkdu kɛ ruët ja̱k kä rëp rɔ kɛnɛ duɔ̱p tin de̱ri yuth ni tin jiëk tin dëë tuɔ̱k kɛ gua̱th rue̱tdä. Gui̱l www.jh.today/pcos-fertility.

La̱t puɔ̱lä pua̱ny kɛnɛ yuɔ̱p

Kɛ ta̱a̱ in tëë kɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k kä ji, dëri luäk go̱r kä la̱t puɔ̱lä pua̱ny ti go̱l ti ŋua̱n, mi ma̱t kim lätdä kɛ kui̱ kä tin ja̱kɛ cuŋ pua̱ny kä lät, kim mi lät kɛ kui̱ gua̱th da̱pä ciëk, kim mi lät kɛ kui̱ mithni puɔ̱lä pua̱ny, kim mi lät kɛ kui̱ gupä, kim kɛ kui̱ da̱pä kɛnɛ kim mi lät kɛ kui̱ ca̱ri. Dëë kimdu ji luäk kɛ ɣöö bɛ lät kɛ kui̱ puɔ̱lä pua̱nydu kɛnɛ ɣöö bɛ ji nyuɔ̱th gua̱th ti tëë la̱a̱t ti ca ŋiɛ̱c thin gua̱th in go̱ri.

Ta̱a̱ kɛ tëk puɔ̱lä pua̱ny ɛ duɔ̱p kɛl mi gɔa̱ ɛlɔŋ kɛ yuɔ̱p PCOS kɛnɛ yuth bɛ̱ɛ̱cä kä tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k. Nɛmɛ ma̱tdɛ miɛ̱th kua̱n puɔ̱lä pua̱ny, yuɔ̱p ta̱a̱ thiɛ̱kä pua̱ny mi gɔa̱ kɛ pua̱l pua̱ny, ta̱a̱ lätdä pua̱ny kɛnɛ yuth kiɛ päl lätni ti dëë ra̱n moc riɛ̱k cëtkɛ min tëë ma̱th ta̱bä kɛnɛ ma̱th kɔŋä mi diit.

Kä tha̱ŋ mään, cia̱ŋ puɔ̱lä pua̱ny mi gɔa̱ kärɔa̱ cɛ tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k dëë ja̱k kä gɔa̱. Dɔŋ dëë wäl go̱r bä kɛ yuɔ̱p kä tin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k ti go̱l, cëtkɛ min tëë wäl in ma̱thkɛ kɛ thok kɛ ga̱ŋ ruëtdä, miëm ti ŋua̱n kɛnɛ bën riɛ̱m ciëk mi /ci gua̱thdɛ gur.

De̱rɛ buɔ̱m ɛn ɣöö bi ta̱a̱ thiɛ̱kä pua̱nydu yop a gɔa̱ mi ti kɛ PCOS. Kuɛ la ɣöö go̱r thukä nyothɛ jɛ ɛn ɣöö a cäŋ ni ciɛ̱ŋ mi ci rɔ yuɔ̱th pi̱ny kɛ 5% a wä kä 10% dëë kɛ yin nyuɔ̱thkɛ jɔ̱k ja̱k kä tëë kɛ gua̱th. Go̱r ŋäc mi ro̱ŋ kɛ kui̱ ta̱a̱ in de̱ri ja̱k ni puɔ̱al pua̱nydu kɛnɛ gɔ̱y cäriku kä gɔa̱.

Gui̱l www.jh.today/pcos-management.

Mi wi däktöru wä nɛn

Gui̱l kimdu mi:

• ciɛ ɣɔ̱n ɛn ɣöö de̱ri rɔ ja̱k kä ci̱w kä thiɛ̱l mi luäŋ rɔ thi̱n
• tin nyuɔ̱thkɛ PCOS du ja̱kɛ tëkdu ni cia̱ŋ kä tëë kɛ riɛ̱k
• tin nyuɔ̱thkɛ PCOS du /cikɛ rɔ gɛ̱r a cäŋ ni min ca wa̱l la̱th lät.

Kɛ lär mi ro̱ŋ, kua̱k kɛnɛ tin dëë ŋäc na̱ŋ thi̱n gui̱l jeanhailes.org.au/health-a-z/pcos.