မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်လၢကထံၣ်လိၥ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်လၢတၢ်မၤကွၢ်ဆူၣ်ချ့အဂီၢ်ထီဘိဒ်သိးနကထံၣ်န့ၢ်ဒီးယါဘျါဆိတၢ်အိၣ်သးတဖၣ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤကွၢ်ကလုၥ်ကလုၥ်န့ၣ်ဘၣ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢတနံၣ်တဘျီအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. ဖဲနမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဆူးတၢ်ဆါမ့တမ့ၢ်အတၢ်အိၣ်သးလၢအလီၤပျံၤလၢအအါန့ၣ်,ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်နကလိၣ်မၤန့ၢ်တၢ်သမံသမိးအါထီၣ်ခဲအံၤခဲအံၤန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤကွၢ်နသး
သးသွံၣ်ကျိၤတၢ်ဆါန့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်ခိၣ်သ့ၣ်လၢအဒုးကဲထီၣ်တၢ်သံတၢ်ပှၢ်လၢအီးစထြ့လယါပိၥ်မုၣ်ပိၥ်မၢၤတဖၣ်အဂီၢ်လီၤ. ဘၣ်သ့ၣ်သ့ၣ်နတသ့ၣ်ညါဘၣ်လၢနသးအိၣ်ထီၣ်ဒီးတၢ်ဆါ, အဃိတၢ်မၤကွၢ်သးဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်လၢအကါဒိၣ်လီၤ.
သးဆူၣ်ချ့တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်မၤကွၢ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢခံနံၣ်တဘျီစးထီၣ်သးနံၣ် ၄၅နံၣ် (မ့တမ့ၢ်စးထီၣ် ၃၅ နံၣ်လၢပှၤအဘီရံကၠၢနၢၤမ့တမ့ၢ်ထီရ့းစထြ့းကီးဖိပိၥ်မုၣ်)အဂီၢ်လီၤ. နကသံၣ်သရၣ်ကမၤကွၢ်နသွံၣ်အတၢ်ဆီၣ်အသးဒီးနခီလဲၣ်စထြီဒီးသွံၣ်ဆၢအပတီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ. အ၀ဲသ့ၣ်ကသံကွၢ်စ့ၢ်ကီးတၢ်သံကွၢ်ဘၣ်ဃးနဟံၣ်ဖိဃီဖိဒီးတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တၢ်စံၣ်စိတဲစိၤ(အဒိ, တၢ်အီၣ်န့ၢ်ဂံၢ်ဘါ, တၢ်မၤနီၢ်ခိတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤ, တၢ်အိမိၥ်ဒီးသံးလၢကသ့မၤအါထီၣ်နသးတၢ်ဆါအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အဂီၢ်တဖၣ်န့ၣ်လီၤ.
ဆံၣ်ဆၢ,သွံၣ်ဆၢတၢ်မၤကွၢ်
ဆံၣ်ဆၢ,သွံၣ်ဆၢတၢ်မၤကွၢ်န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်အိၣ်သးအကလုၥ်လၢအပိၥ်ထွဲထီၣ်လိၥ်အခံဖဲ(ကလူခိး(စ)(အံသၣ်ဆၢ)လၢသွံၣ်အကျါန့ၣ်အါန့ၢ်ဒံးညီနုၢ်အခါန့ၣ်လီၤ. တၢ်အံၤမ့ၢ်ယံၥ်ထီၣ်န့ၣ်ကဒုးကဲထီၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီန့ၣ်လီၤ. နကအိၣ်ဒီးသွံၣ်ဆၢ,ဆံၣ်ဆၢအကလုၥ် ၂ တကလုၥ်လၢတသ့ၣ်ညါအတၢ်ပနီၣ်နီတမံၤဘၣ်န့ၣ်သ့လီၤ. ဖဲနမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်လီၤပျံၤအတၢ်ဂ့ၢ်လၢတၢ်ကအိၣ်ထီၣ်ဒီးဆံၣ်ဆၢ,သွံၣ်ဆၢအကလုၥ် ၂ တကလုၥ်, ဒ်အမ့ၢ်ဟံၣ်ဖိဃီဖိတၢ်စံၣ်စိၤတဲစိၤလၢအအိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအံၤမ့တမ့ၢ်သွံၣ်တၢ်ဆီၣ်သနံးအါန့ၣ်,ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးလၢနကဘၣ်မၤကွၢ်နသးအဘျီပှဲၤဘျီလဲၣ်န့ၣ်တက့ၢ်.
တၢ်မၤကွၢ်ဃံအတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့
ဃံတၢ်ဆါ (Osteoporosis)န့ၣ်မ့ၢ်တၢ်ဆါတကလုၥ်လၢအဒုးကဲထီၣ်ဃံလၢကဘူလီၤအဂီၢ်, အဂံၢ်အဘါလီၤစၢ်ဒီးကၢ်၀ဲညီန့ၣ်လီၤ. ဖဲသွံၣ်ကတၢၢ်၀ံၤအလီၢ်ခံ, နဃံန့ၣ်ကဘူလီၤ၀ဲဒိၣ်ထီၣ်န့ၣ်လီၤ. နကသံၣ်သရၣ်ကဟ့ၣ်ကူၣ်၀ဲတၢ်မၤကွၢ်ဃံတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တနံၣ်တဘျီစးထီၣ် သးနံၣ် ၄၅ နံၣ်န့ၣ်လီၤ. ဒိးသန့ၤထီၣ်အသးလၢနဃံတၢ်ဆါအတၢ်ဘၣ်ယိၣ်အတၢ်အိၣ်သးအဖီခိၣ်, အ၀ဲသ့ၣ်ကဟ့ၣ်ကူၣ်တၢ်မၤကွၢ်ဃံအတီၣ် အဘူစကဲ(န)(DXA) ခံနံၣ်တဘျီထီဘိန့ၣ်လီၤ.
တၢ်မၤကွၢ်နုၢ်ဒီးနုၢ်အတၢ်သမံသမိး
တၢ်ထံၣ်န့ၢ်ဆိနုၢ်ခဲစၢၣ်န့ၣ်မၤအါထီၣ်တၢ်ခွဲးတၢ်ယၥ်လၢတၢ်ယါဘျါလၢအကဲထီၣ်ကဲထီန့ၣ်လီၤ.
နီၢ်ကစၢ်တၢ်မၤကွၢ်
သ့ၣ်ညါလၢနနုၢ်န့ၣ်မၤအသးဒ်လဲၣ်ဒီးနတူၢ်ဘၣ်ဒ်လဲၣ်တက့ၢ် မၤကွၢ်အီၤကိးနံၣ်ဒဲးဒီးထံၣ်လိၥ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဖဲနမ့ၢ်ထံၣ်တၢ်ဆီတလဲတမံၤလၢ်လၢ်လၢတညီနုၢ်ကဲထီၣ်အသးတဖၣ်(အဒိ, တၢ်ချံ/တၢ်ကိၢ်လိၣ်ထီၣ်မ့တမ့ၢ်ထူၣ်အညၣ်တီၣ်ထီၣ်)အသိးတဖၣ်
တၢ်မၤကွၢ်နုၢ် မဲၣ်မိၣ်ကြၣ်(မ)
မၤန့ၢ်တၢ်မၤကွၢ်နုၢ်မဲၣ်မိၣ်ကြၣ်(မ) (နုၢ်ဒးမၣ်)တခါလၢတလၢၥ်ဘူၣ်လၢၥ်စ့ၤ လၢခံနံၣ်တဘျီထီဘိစးထီၣ်သးနံၣ် ၅၀- ၇၄ နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်ဘၣ်ဃးမဲၣ်မိၣ်ကြၣ်(မ)တဖၣ်, မ့တမ့ၢ်ဃုထံၣ်တၢ်မၤကွၢ်တၢ်အလီၢ်ဘူးဒီးနၤအဂီၢ်, ဆဲးကျိး BreastScreen Australia ဖဲ ၁၃ ၂၀ ၅၀တက့ၢ်.
တၢ်မၤကွၢ်ပှံၥ်
ပှံာ်အခဲစၢၣ်မ့ၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါလၢအညီနုၢ်ကဲထီၣ်အသးတခါလီၤ. တၢ်မ့ၢ်ထံၣ်ဆိအီၤန့ၣ်, ကဘျါက့ၤအဂီၢ်အနီၣ်ဂံၢ်ပတီၢ်အိၣ်အါ၀ဲလီၤ. နသးမ့ၢ်အိၣ်ဖဲ ၅၀-၇၄နံၣ်အဘၢၣ်စၢၤန့ၣ်, National Bowel Cancer Screening တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤကဆှၢန့ၢ်နၤတၢ်မၤကွၢ်လၢတလၢၥ်ဘူၣ်လၢၥ်စ့ၤဘၣ်ဖဲခံနံၣ်တဘျီထီဘိလီၤ. လူၤပိၥ်ထွဲတၢ်နဲၣ်လီၤတဖၣ်လၢကမၤန့ၢ်တၢ်အဒိလၢဟံၣ်အဂီၢ်,၀ံၤတစုဆှၢက့ၤအီၤဆူလံၥ်ပရၢအပူၤလၢတၢ်မၤကွၢ် အဂီၢ်တက့ၢ်. လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်, ဆဲးကျိး National Bowel Cancer Screening တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖဲ ၁၈၀၀ ၆၂၇ ၇၀၁ တက့ၢ်.
သးတၢ်ဆိမိၣ်တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့
နမ့ၢ်အိၣ်ဒီးတၢ်ဆါအပနီၣ်တဖၣ်ဒ်တၢ်သးအုးအဒိၣ်အမုၢ်, တၢ်သူၣ်အ့န့သးအ့န့, တၢ်ဘှံးသး, တၢ်သူၣ်ပိၢ်သး၀းမ့ တမ့ၢ်တၢ်မံအတၢ်ဂ့ၢ်ကီတဖၣ်န့ၣ်,ကတိၤတၢ်ဒီးနက သံၣ်သရၣ်ဖဲအဆိအချ့တသ့ဖဲအသ့ကတၢၢ်တက့ၢ်. နမ့ၢ်ခီဖျိဘၣ်န၀ၤလၢအိၣ်ဘူးဘူးတံၢ်တံၢ်တဂၤအတၢ်စုဆူၣ်ခီၣ်တကးဒီးလိၣ်ဘၣ်တၢ်ဆီၣ်ထွဲန့ၣ်, ကိး ၁၈၀၀ RESPECT (၁၈၀၀ ၇၃၇ ၇၃၂)တက့ၢ်.
ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးတၢ်မၤကွၢ်
ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်မ့ၢ်ခဲစၢၣ်တၢ်ဆါအကျါတခါလၢတၢ်ဒီသဒၢအီၤန့ၢ်၀ဲဒိၣ်ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. ဒၢလီၢ်ကျိၤတၢ်မၤကွၢ်န့ၣ်မၤကွၢ်၀ဲနဒၢလီၢ်ကျိၤခိၣ်ထိးအပှၤကညီ ဖၤဖံၤလိမၤတၢ်ဆါဃၢ် (human papilloma virus (HPV), လၢအမ့ၢ်တၢ်ဂ့ၢ်လၢအဒုးကဲထီၣ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးခဲစၢၣ် တၢ်ဆါအါတက့ၢ်န့ၣ်လီၤ. တၢ်မၤကွၢ်ဒၢလီၢ်ခိၣ်ထိးဘၣ်ဆၢဘၣ်ကတီၢ်န့ၣ်မ့ၢ်ကျဲအဂ့ၤကတၢၢ်တဘိလၢကဒီသဒၢနကစၢ်အသးလၢခဲစၢၣ်တၢ်ဆါန့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တၢ်ဟ့ၣ်ကူၣ်လၢနကမၤတၢ်မၤကွၢ်ယဲၢ်နံၣ်တဘျီထီဘိစးထီၣ်နသးနံၣ် ၂၅-၇၄နံၣ်န့ၣ်လီၤ. လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်, ဆဲးကျိး National Cervical Screening တၢ်ရဲၣ်တၢ်ကျဲၤဖဲ ၁၈၀၀ ၆၂၇ ၇၀၁ တက့ၢ်.
မုၣ်ခွါသွံၣ်ထံးတၢ်ဆါအဃၢ်လၢ်အဘၣ်ကူဘၣ်ဂၥ် (Sexually transmitted infection) (STI) တၢ်မၤကွၢ်
ဖဲနမ့မ့ၢ်ပှၤလၢအအိၣ်ဒီးမုၣ်ခွါသွံၣ်ထံးတၢ်ဟူးတၢ်ဂဲၤတဂၤန့ၣ်, လီၤဆီဒၣ်တၢ်နမ့ၢ်မံဃုၥ်လိၥ်သးလၢတအိၣ်ဒီးတၢ်ဒီသဒၢဘၣ်(အဒိ ခီဒၢ(မ)န့ၣ်, နမၤန့ၢ် STI သ့၀ဲလီၤ. STIs တနီၤတအိၣ်ဒီးတၢ်ပနီၣ်လၢအအိၣ်ဖျါထီၣ်တဖၣ်ဘၣ်, ဖဲအဂၤတဖၣ်တခီ(အဒိ,chlamydia မ့တမ့ၢ် gonorrhoea) ကမၤဘၣ်ဒိဘၣ်ဖုးနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့ဒီးတၢ်ဒံၣ်ထီၣ်ဖိန့ၣ်လီၤ. ကတိၤတၢ်ဒီးနကသံၣ်သရၣ်ဘၣ်ဃးနကဘၣ်မၤကွၢ်နသးပှဲၤဘျီလဲၤအဂ့ၢ်တက့ၢ်.
တချုးဒၢထီၣ်ဆူၣ်ချ့အတၢ်သမံသမိးမၤကွၢ်
နမ့ၢ်ရဲၣ်ကျဲၤလၢကဒၢထီၣ်အဂီၢ်န့ၣ်, မ့ၢ်တၢ်အကါဒိၣ်လၢနကအိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့တသ့ဖဲအသ့ကတၢၢ်န့ၣ်လီၤ. မ့ၢ်တၢ်ဆိမိၣ်အဂ့ၤလၢကမၤန့ၣ်ဆူၣ်ချ့တၢ်မၤကွၢ်လၢတချုးဒၢထီၣ်အဂီၢ်လၢတၢ်ကသမံသမိးနတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်အိၣ်သးထီရီၤ,တၢ်အိမိၥ်ဒီးသံးအလုၢ်လၢ်တဖၣ်, နီၢ်တယၢၢ်အဃၢဒီး ကသံၣ်ဒီသဒၢတၢ်အိၣ်သးအဂီၢ်န့ၣ်လီၤ.
ဆူၣ်ချ့တၢ်မၤကွၢ်အဂၤတဖၣ်
မ့ၢ်တၢ်ဆိမိၣ်အဂ့ၤလၢကမၤတၢ်သ့ၣ်နံၤဖးသီထီဘိလၢကမၤကွၢ်ဆူၣ်ချ့တၢ်ဂ့ၢ်ကီလၢအကဲထီၣ်အသးသ့တဖၣ်, ဒ်အမ့ၢ်တၢ်နၢ်ဟူ, ဖံးဘ့ၣ်, မဲၥ်ချံတၢ်ထံၣ်ဒီးမဲတဖၣ်အဂီၢ်န့ၣ်လီၤ. နဃုသ့ၣ်ညါတၢ်ဂ့ၢ်တကီၢ်ခါဃုၥ်ဒီးကသံၣ်ဒီသဒၢလၢကဒီသဒၢနၤလၢတၢ်ဆါအဃၢ်တဖၣ်သ့၀ဲလီၤ.
လၢတၢ်ဂ့ၢ်အါထီၣ်အဂီၢ်
လၢတၢ်ဂ့ၢ်တၢ်ကျိၤ,ဂံၢ်ထံးဒီးတၢ်ဂ့ၢ်ကွၢ်သတြဲၤတဖၣ်အဂီၢ်,လဲၤအိၣ်သကိးဘၣ်, Jean Hailes တၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်သမံသမိးမၤကွၢ်အပှာ်ယဲၤအကဘျံးတက့ၢ်.
နထံၣ်န့ၢ်အီၤဖဲ Easy Read အလံာ်လၢအမ့ၢ်၀ဲဒၣ်ပတၢ်အိၣ်ဆူၣ်အိၣ်ချ့အတၢ်သမံသမိးတဖၣ်အလံာ်ကဘျံးအပူၤသ့စ့ၢ်ကီးလီၤ.
© 2024 Jean Hailes Foundation. All rights reserved. This publication may not be reproduced in whole or in part by any means without written permission of the copyright owner. Contact: licensing@jeanhailes.org.au