Menopause (Nuer) - Cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä

Cuɔŋ riɛ̱m da̱pä ɛŋu?

Cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä lotdɛ ni gua̱th in ci riɛ̱m da̱pä cuɔ̱ŋ. Ŋäci jɛ ɛn ɣöö cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pädu cop mi /këni mët tëë kɛ riɛ̱m kɛ gua̱th mi cop path da̱ŋ 12.

Ɛ gua̱th indiɛn tuɔ̱k kɛ cuɔŋ riɛ̱m da̱pä mɔ?

Mään ti ŋua̱n cuɔ̱pkɛ cuɔŋ riɛ̱m da̱pä ka̱mä runi diëth ti 45 kɛnɛ 55. Kä Australia, kɛn run ti ŋua̱n tin dëë mään bën riɛ̱m da̱pädiɛn cuɔ̱ŋ kɛ jɛ ɛ 51 kɛnɛ 52. Dëë tha̱ŋ mään cuɔŋ riɛ̱m da̱pä cop kɛ gua̱th mi jäny mi cop ni run ti 60. Cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä dërɛ tuɔ̱k kɛ ta̱a̱ in ci kuɔ̱th ɛ ria̱likä, kiɛ dërɛ ma̱l tuɔ̱k – kɛ nyuth, mi ci kɔŋ tëë kɛ gua̱th mi ca toŋ da̱pädu rɛt thin.

Ɛ ŋu no̱ŋ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä?

Cuɔŋ riɛ̱m da̱pä tuɔ̱kɛ gua̱th mi thiɛ̱lɛ ji toŋ ti ci duɔ̱th. Nɛmɛ lotdɛ ni ɣöö /ci bi tëë kɛ toŋ ti bä raar kiɛ bën riɛ̱m (lääc). Cuɔŋ riɛ̱m da̱pä dërɛ tuɔ̱k bä kɛ kui̱ rëtdä kiɛ la̱t puɔlä jɔa̱k ka̱nthɛr.

Tin ja̱kɛ ta̱a̱ pua̱nydu kä gɛr rɔ

Kɛ gua̱th in copi cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä, bi tin gɛr kɛ ta̱a̱ pua̱nydu (cët kɛ min tëë ta̱a̱ gɛri pua̱ny ciëk kɛ kui̱ tɔcä min gɔa̱ kɛ ruët, kɛnɛ ta̱a̱ gɛri pua̱ny min lo̱ny riɛ̱m kiɛ läc ciëk) wä nhia̱l kɛnɛ pi̱ny. Kɛn titi gɛɛr kɛ rɔ ti dëkɛ ti nyuɔ̱thkɛ duɔ̱r ti go̱l no̱ŋ.

Tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä

Mään ti ŋua̱n tëë kɛ kɛ ti nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä a ŋot /lën cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä ni tuɔ̱k. Ɛni ciɛ ra̱n ɛ go̱l kä dëë tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä tëë kɛ dääk, kɛ ta̱a̱ in tëë kɛ gua̱th in ti thin rɛy tëkä kɛnɛ ta̱a̱ puɔ̱lä pua̱nydu kɛnɛ ta̱a̱ ciɛŋä mi gɔa̱.

Tin nyuɔ̱thkɛ cuɔŋ riɛ̱m da̱pä kä dëë nɛn matdɛ titi thi̱n:

• rɛp kiɛ lëth gupä kiɛ nhia̱m kɛnɛ lëth kɛ wär
• thiɛ̱l niɛ̱n kɛnɛ cia̱ŋ cucä
• ba̱k wëc
• wa̱k pua̱ny kɛnɛ bɛ̱ɛ̱c pua̱ny
• ko̱t gua̱th da̱pä (tiɛ̱r)
• bɛ̱ɛ̱c thiin.

Tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä tin jëk ra̱nkɛ lɔcdɛ matkɛ titi thin:

• gër ciɛŋä
• päl ŋɔa̱kni ruëy kɛ pɛ̱ɛ̱th
• diɛ̱r lɔa̱c mi diit ɛlɔŋ.

Ta̱a̱ in dëri luäŋ ni cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä

Tëë kɛ dup ti ŋua̱n tin dëë ji luäk kɛ luäŋdu kɛ tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä.

Tin dëë la̱t tin la̱tkɛ rɔ

Dëri rɔ:

• ca̱m kua̱ny ti tëë kɛ pua̱l pua̱ny kä ma̱th pi̱w ti ŋua̱n
• la lätni ŋa̱ri puɔ̱lä pua̱ny ni cia̱ŋ
• la kɔl rɔdu kɛ kɔt kiɛ la wa̱c rɔ kɛ pi̱w mi ci rɔ jëk lëth puɔ̱nydu
• läthni biy kiɛ luɔ̱t mi tëë kɛ bëër kä woc biɛ̱yni ku kiɛ luɔ̱tni ku mi ci rɔ jëk ɛn ɣöö na̱kɛ ji ɛ lëth
• wër gua̱thni tin ŋiɛ̱ckɛ naath thin kɛ ta̱a̱ pälä pi̱ny cëtkɛ yɔga kɛnɛ gurä kä ŋɔa̱kni.

Lät ja̱kä pua̱ny kä gɔa̱ kɛnɛ wa̱l

Dëri tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä ja̱k kä kui̱y kɛ:

• la̱t puɔ̱lä kɛ kui̱ kä tin gɛrkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä (menopausal hormone therapy (MHT)) –nɛmɛ ɛ la̱t puɔ̱lä pua̱ny mi lät ɛlɔŋ kɛ ti nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä ti ŋua̱n
• wa̱l tin kɔŋ, cët kɛ min tëë wäl in ja̱k jɛ kä tëë pi̱ny (antidepressants), tin dëë rɛp kiɛ lëth gupä kɛnɛ lëth ja̱k kä kui̱y
• la̱t ria̱li ciɛŋä ra̱n ikä (CBT) – kɛ ɣöö bɛ ji luäk kɛ ɣöö bi tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä kɛnɛ gɔy kä tin ca̱ri luäŋ kɛ tiɛ̱t
• la̱t puɔ̱lä pua̱ny min ca ca̱k ɛ kuoth.

Thiɛ̱c ki̱mdu kɛ kui̱ kä tin jiëk kɛnɛ tin gɔw tin dëë jëk kä la̱t ti ja̱kɛ puɔ̱ny kä puɔ̱l kɛnɛ wa̱l.

Ɛ nɛy dëri gui̱l ni ki̱m ɔ

Dëri ki̱mdu nɛn mi:

• diɛ̱ri kɛ kui̱ bënä riɛ̱m da̱pädu
• ci tin nyuɔ̱thkɛ cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä ji pën lätni kä tin la̱ lätni ni cia̱ŋ
• tin nyuɔ̱th cuɔ̱ŋ riɛ̱m da̱pä ya̱rkɛ miɛ̱th in mith kɛ ji, niɛndu kɛnɛ nho̱kdu kɛ tin lätdi.

Dɔŋ dëë ki̱mdu ji jäkä ra̱m mi tho̱p la̱t ɛmɔ, kɛ nyuth, ki̱m in gui̱c gua̱th da̱pä, ki̱m in jäk cär naath kä gɔw kiɛ ki̱m in gui̱c mi̱th tin ca̱mkɛ.

Kɛ lär mi ro̱ŋ, kua̱k kɛnɛ tin dëë ŋäc jëk thi̱n guil jeanhailes.org.au/health-a-z/menopause.